Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ξάνθης αποτελώντας τον ιστορικό της πυρήνα και καλύπτει έκταση 380.000m².

Η πόλη είναι χτισμένη μετά το 1829. Είναι η χρονιά που μεγάλοι σεισμοί καταστρέφουν πλήρως τον προηγούμενο οικισμό. Η πόλη οικοδομείται πάνω στα ερείπια και με πυρήνα τις εκκλησίες, που υπήρχαν μάλλον από την εποχή της βυζαντινής Ξάνθειας, όπως ονομαζότανε από την αρχαιότητα η πόλη της Ξάνθης.

Λεύκωμα: Νεοκλασικά κτίρια στην Παλιά Πόλη (.PDF)

Κατά τον 19^ο αιώνα, η Ξάνθη αναφέρεται ως μια κωμόπολη των 8.000 κατοίκων, ήταν όμως οικονομικά ανθηρή και αυτό οφείλεται στον πλούτο από την καλλιέργεια, επεξεργασία, μεταποίηση και διακίνηση του καπνού και των προϊόντων του, αλλά και στην προνομιακή της θέση σε σημαντικούς εμπορικούς δρόμους. Η πόλη είναι χτισμένη από Ηπειρώτες και Μακεδόνες μαστόρους, χαρακτηρίζεται από την δαιδαλώδη μορφή των λιθόστρωτων σοκακιών της και είναι γεμάτη λαϊκότροπες βαλκανικές κατοικίες, χάνια, μαγαζιά, τυπικές εκκλησίες της τελευταίας Οθωμανικής περιόδου αλλά ταυτόχρονα και δυτικότροπα νεοκλασικά μέγαρα των οποίων οι ιδιοκτήτες είναι έμποροι καπνού, κυρίως.

Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης ως τόπος είναι μοναδικός. Είναι πολύτιμο πολιτιστικό κεφάλαιο για την σημερινή πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Θράκης. Δεν θα υπήρχε, εάν το 1976 δεν ανακηρυσσόταν σε προστατευόμενο οικισμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάσχεση στην πράξη του ρυμοτομικού σχεδίου του 1939 που προέβλεπε την διαπλάτυνση και ευθυγράμμιση των δρόμων. Η πολεοδομική μελέτη που ανατίθεται από την Νομαρχία Ξάνθης, σε συνεργασία με το Δήμο Ξάνθης, το 1992, παρουσιάζει με εξαιρετικό τρόπο και επάρκεια τα χαρακτηριστικά της παλιάς πόλης και αναδεικνύει την αξία του προστατευόμενου οικισμού.

Κατάληξη της μελέτης αυτής αποτέλεσε η έκδοση προεδρικού διατάγματος το 1995 (ΦΕΚ 1037/Δ'/11.09.1996, ΦΕΚ 1097/Δ'/14.12.1995), που καθορίζει τις επιτρεπτές παρεμβάσεις και χαρακτηρίζει τα διατηρητέα κτίσματα.Στην Παλιά Πόλη υπάρχουν 1.200 χαρακτηρισμένα διατηρητέα κτίσματα. Από αυτά τα 140 χαρακτηρίζονται πολύ αξιόλογα, 130 αξιόλογα, 260 χαρακτηρίζονται ως ενδιαφέροντα.

Υιοθετώντας τον παραδοσιακό οικισμό και τις ιστορικές αξίες που αυτός πρεσβεύει ΟΡΑΜΑΤΙΖΟΜΑΣΤΕ η διάσωση της παλιά πόλης να βασιστεί στην ανάπτυξη μιας «νέας» πόλης μέσα στην παλιά.Τα κύρια προβλήματα και κίνδυνοι για την παλιά πόλη είναι:

Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης μας κάνει υπερήφανους αλλά και μας φορτίζει με ευθύνη για την διαφύλαξή της. Για εμάς που ζούμε στην Ξάνθη αλλά και στον επισκέπτη που περιδιαβαίνει τα σοκάκια της, και τις αναπάντεχες πλατείες της στα αυτιά μας ηχούν πάντα μελωδίες του μεγάλου μουσικοσυνθέτη Μάνου Χατζιδάκι που γεννήθηκε, μεγάλωσε και πρωτο-έπαιξε πιάνο στην Ξάνθη την ¨Διατηρητέαν¨ … όπως την αποκαλούσε. Πόλη μαγική η Παλιά Πόλη της Ξάνθης, που σας περιμένει να την επισκεφτείτε και να την ζήσετε, βιώνοντας μαζί μας μια μοναδική εμπειρία.